तबलाची संपूर्ण माहिती | Tabla Information in Marathi
नमस्कार मित्र-मैत्रिणींनो आज आपण तबला या विषयावर माहिती बघणार आहोत. तबला हे तालवाद्य आहे जे भारतीय शास्त्रीय संगीतात मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते. यात वेगवेगळ्या आकाराचे आणि टायब्रेसचे दोन ड्रम असतात, ज्यांना बायन आणि दयान म्हणतात.
बायन हा मोठा ड्रम आहे, जो पितळ किंवा तांब्यापासून बनलेला असतो आणि खोल, प्रतिध्वनी निर्माण करतो. दयान हा लहान ड्रम आहे, जो लाकडापासून बनलेला असतो आणि उच्च-पिच आवाज निर्माण करतो.
बांधकाम आणि डिझाइन:
दयान (ट्रेबल ड्रम) हे एक दंडगोलाकार लाकडी कवच आहे, जे सहसा सागवान किंवा रोझवूडपासून बनवले जाते. कवच पोकळ केले जाते आणि ड्रमहेड शेळी किंवा गोहडीपासून बनविलेले असते, जे उघडण्याच्या वर ताणलेले असते आणि टेंशन हूप्सच्या मालिकेसह त्या जागी धरलेले असते. ड्रमहेडला गव्हाचे पीठ आणि पाण्याचे मिश्रण आतील बाजूस लावून ट्यून केले जाते, ज्यामुळे ड्रमहेडचा ताण बदलतो आणि आवाजाची पिच बदलते.
बायन (बास ड्रम) देखील एक दंडगोलाकार कवच आहे, परंतु ते धातूचे बनलेले आहे, विशेषत: पितळ किंवा तांबे. त्यात एक काळा डाग आहे, जो लोखंडी फायलिंगचा एक लहान पॅच आहे किंवा ड्रमहेडच्या मध्यभागी लावलेला पेस्ट आहे, जो विशिष्ट कमी-पिच टोन तयार करतो. बायन डाव्या हाताने वाजवले जाते, तर दयान उजव्या हाताने वाजवले जाते.
खेळण्याचे तंत्र:
तबला बोट आणि तळहाताच्या तंत्राचा वापर करून वाजविला जातो. उजवा हात, जो दयान वाजवतो, वेगवेगळ्या नोट्स तयार करण्यासाठी फिंगर टॅप आणि स्लॅप्सचा वापर करतो, तर डावा हात, जो बायन वाजवतो, खोल बास आवाज तयार करण्यासाठी पाम स्ट्रोक आणि फिंगर टॅप वापरतो. उजव्या हाताच्या बोटांचा वापर गुंतागुंतीच्या ताल आणि नमुने तयार करण्यासाठी केला जातो, जे भारतीय शास्त्रीय संगीताचे वैशिष्ट्य आहे.
शैली आणि प्रदर्शन:
तबला वादनाच्या दोन मुख्य शैली आहेत, ज्या दिल्ली आणि बनारस शैली म्हणून ओळखल्या जातात. दिल्ली शैली त्याच्या वेगवान आणि गुंतागुंतीच्या खेळाने वैशिष्ट्यीकृत आहे, तर बनारस शैली त्याच्या हळूवार, अधिक ध्यान करण्याच्या दृष्टिकोनासाठी ओळखली जाते. तबला हे सामान्यतः भारतीय शास्त्रीय संगीतातील इतर वाद्यांचे साथी म्हणून वापरले जाते, जसे की सितार, सरोद आणि वीणा.
शास्त्रीय संगीताव्यतिरिक्त, तबला भारतीय संगीताच्या इतर शैलींमध्ये देखील वापरला जातो, जसे की भक्ती संगीत, गझल आणि चित्रपट संगीत. हे पाश्चात्य संगीतात वापरण्यासाठी देखील रुपांतरित केले गेले आहे, आणि भारतीय आणि पाश्चात्य संगीत घटकांना एकत्रित करणार्‍या फ्यूजन प्रकल्पांमध्ये जॉन मॅक्लॉफ्लिन आणि झाकीर हुसेन सारख्या संगीतकारांनी त्याचा वापर केला आहे.
शेवटी, तबला हे एक अत्यंत बहुमुखी आणि भावपूर्ण वाद्य आहे जे भारतीय शास्त्रीय संगीताचा एक आवश्यक घटक आहे. त्याची अनोखी रचना आणि वादन तंत्र हे शिकण्यासाठी एक आव्हानात्मक पण फायद्याचे साधन बनवते आणि त्याचे तालबद्ध नमुने आणि मधुर रचना भारताच्या समृद्ध संगीत वारशाचा अविभाज्य भाग आहेत.
मूळ तुर्को-अरबी:
"तबला" हा शब्द प्रत्यक्षात अरबी शब्द "तबला" पासून आला आहे, जो कोणत्याही प्रकारच्या ड्रमचा संदर्भ देतो. या वाद्याचा उगम मध्यपूर्वेत झाला असे मानले जाते आणि ते 13व्या शतकात अरब आणि तुर्की व्यापारी आणि संगीतकारांनी भारतात आणले होते.
तबल्याची रचना त्याच्या तुर्को-अरबी उत्पत्ति दर्शवते. बायन नावाचा मोठा ड्रम हा धातूचा बनलेला असतो आणि त्यात रुंद, भडकलेला किनारा असतो जो अनेक अरबी तालवाद्यांचे वैशिष्ट्य आहे. दयान नावाचा छोटा ड्रम लाकडापासून बनलेला असतो आणि आकाराने आणि आकाराने तुर्की दर्बुका ड्रमसारखा असतो.
तबल्यात वापरल्या जाणार्‍या वादनाच्या तंत्रांवरही अरबी आणि तुर्की तालवाद्य परंपरांचा प्रभाव आहे. दयान वाजवण्यासाठी वापरण्‍यात येणारी बोट आणि पामची तंत्रे तुर्की दर्बुकामध्‍ये वापरण्‍यात येणा-या तंत्रांसारखीच आहेत, तर बायन वाजवण्यासाठी वापरले जाणारे बास स्ट्रोक हे अरबी तालवाद्यात वापरल्या जाणार्‍या डम स्ट्रोकसारखेच आहेत.
कालांतराने, तबला त्याच्या स्वत:च्या विशिष्ट वाजवण्याच्या तंत्रांसह आणि प्रदर्शनासह, एक अद्वितीय भारतीय वाद्य म्हणून विकसित झाला आहे. तथापि, त्याचे तुर्को-अरबी मूळ अजूनही त्याच्या डिझाइनमध्ये आणि त्याच्या खेळण्याच्या काही तंत्रांमध्ये स्पष्ट आहे, जे मध्य पूर्व आणि दक्षिण आशियातील संगीताच्या इतिहासाचे वैशिष्ट्य असलेल्या सांस्कृतिक देवाणघेवाण आणि क्रॉस-परागणावर प्रकाश टाकतात.
मध्यपूर्वेतील उत्पत्ती व्यतिरिक्त, तबला मध्य आशिया आणि अफगाणिस्तानच्या तालवाद्य परंपरेने देखील प्रभावित झाला आहे. मध्य आशियाई फ्रेम ड्रम, डोईरा, बायनसह अनेक समानता सामायिक करतात आणि दोन वाद्ये समान तंत्र वापरून वाजवली जातात. अफगाण ढोल, एक मोठा बॅरल-आकाराचा ढोल, सुद्धा तबला वादनात वापरल्या जाणार्‍या तळहात आणि बोटाच्या तंत्राचा वापर करून वाजविला जातो.
मध्य पूर्व आणि मध्य आशियातील संगीताच्या विकासावरही तबल्याचा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पडला आहे. इराणमध्ये, झार्ब, बायन सारखा ड्रम, सामान्यतः पारंपारिक पर्शियन संगीतात वापरला जातो. उझ्बेक डोईरा आणि तुर्की दर्बुका देखील दयान बरोबर अनेक साम्य सामायिक करतात आणि बहुतेक वेळा तबला सारख्याच जोड्यांमध्ये वाजवले जातात.
आज, तबला हे जगातील सर्वात महत्त्वाचे आणि बहुमुखी तालवाद्य म्हणून ओळखले जाते. जॅझ, रॉक आणि इलेक्ट्रॉनिक संगीतासह संगीताच्या विविध शैलींमधील संगीतकार आणि संगीतकारांना प्रेरणा देण्यासाठी त्याचा प्रभाव दक्षिण आशियाच्या पलीकडे पसरला आहे.
झाकीर हुसेनचे मिकी हार्ट ऑफ द ग्रेटफुल डेड सोबतचे काम आणि तल्विन सिंग यांचे इलेक्ट्रॉनिक संगीतासह तबल्याचे फ्युजन यासह जगभरातील संगीतकारांच्या सहकार्याने हे वैशिष्ट्यीकृत करण्यात आले आहे.
शेवटी, तबल्याचा तुर्को-अरबी मूळ त्याच्या इतिहासाचा आणि विकासाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे, आणि त्याच्या अद्वितीय आवाज आणि वादन तंत्रात योगदान दिले आहे. वाद्याचा क्रॉस-सांस्कृतिक प्रभाव आणि अष्टपैलुत्वामुळे ते दक्षिण आशिया आणि त्यापलीकडे संगीताचा एक आवश्यक घटक बनले आहे.
तबला हे केवळ वाद्य नसून एक भाषा आहे. हे त्याच्या गुंतागुंतीच्या आणि जटिल तालबद्ध नमुन्यांसाठी ओळखले जाते, ज्याचा संगीत भाषेचा एक प्रकार म्हणून विचार केला जाऊ शकतो. प्रत्येक तबला रचना उच्चारांच्या मालिकेपासून बनलेली असते, ज्याला बोल म्हणतात, जे वाद्याद्वारे तयार केलेल्या विशिष्ट ध्वनींचे प्रतिनिधित्व करतात.
लयबद्ध वाक्ये तयार करण्यासाठी बोल्सचा वापर केला जातो, जे रचना तयार करण्यासाठी एकत्र केले जातात. रचनांचे अनेक प्रकार आहेत, प्रत्येकाचे स्वतःचे बोल आणि तालबद्ध नमुने आहेत. काही रचना एकट्याने वाजवल्या जातात, तर काही इतर वाद्यांच्या साथीने वाजवल्या जातात.
तबला रचनांची जटिलता आणि परिष्कार यामुळे भारतीय शास्त्रीय संगीताच्या जगात ते एक अत्यंत प्रतिष्ठित वाद्य बनले आहे. तबला वादक त्यांच्या कौशल्य आणि सद्गुणांसाठी आदरणीय आहेत आणि हे वाद्य मास्टर करण्यासाठी सर्वात आव्हानात्मक मानले जाते. व्यावसायिक स्तरावर तबला वाजवण्यासाठी आवश्यक वेग, निपुणता आणि नियंत्रण विकसित करण्यासाठी अनेक वर्षांचा सराव लागू शकतो.
तबला वादक अनेकदा त्यांची स्वतःची खास शैली आणि भांडार विकसित करतात आणि ते त्यांच्या सुधारात्मक क्षमतेसाठी ओळखले जातात. ते संगीताच्या मूड आणि टेम्पोला प्रतिसाद देण्यास सक्षम आहेत आणि जागेवर जटिल आणि गतिशील लय तयार करतात. इतर संगीतकार आणि शैलींच्या सहकार्यासाठी तबला हे एक लोकप्रिय वाद्य असण्यामागे ही सुधारात्मक गुणवत्ता हे एक कारण आहे.
भारतीय शास्त्रीय संगीतात त्याच्या वापराव्यतिरिक्त, तबला भक्ती संगीत, गझल आणि चित्रपट संगीतासह संगीताच्या इतर अनेक शैलींमध्ये देखील वापरला जातो. हे पाश्चात्य संगीतात वापरण्यासाठी रुपांतरित केले गेले आहे आणि भारतीय आणि पाश्चात्य संगीत घटकांना एकत्रित करणाऱ्या फ्यूजन प्रकल्पांमध्ये वापरले गेले आहे.
एकंदरीत, तबला हे एक अत्यंत बहुमुखी आणि भावपूर्ण वाद्य आहे ज्याने भारतीय शास्त्रीय संगीत, तसेच मध्य पूर्व आणि मध्य आशियातील संगीताच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. तिची बोलांची अनोखी भाषा आणि जटिल लयबद्ध नमुने हे शिकणे आणि वाजवणे हे एक आव्हानात्मक परंतु फायद्याचे साधन बनवते आणि त्याच्या अष्टपैलुत्व आणि क्रॉस-सांस्कृतिक प्रभावांमुळे ते जागतिक संगीत दृश्याचा एक आवश्यक भाग बनले आहे.
तबला हा भारतीय संस्कृती आणि परंपरेचाही महत्त्वाचा भाग आहे. धार्मिक समारंभांपासून ते विवाहसोहळे आणि इतर सामाजिक मेळाव्यांपर्यंत अनेक वेगवेगळ्या संदर्भांमध्ये याचा वापर केला जातो. तबला वादक अनेकदा सण आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांमध्ये सादरीकरण करतात आणि त्यांच्या समुदायाचे अत्यंत मानाचे सदस्य असतात.
त्याच्या सांस्कृतिक महत्त्वासोबतच तबला हे शिकवण्याचे आणि शिकण्याचे एक महत्त्वाचे साधन आहे. हे सहसा इतर भारतीय शास्त्रीय वाद्यांच्या बरोबरीने शिकवले जाते आणि अनेक तरुण संगीतकार त्यांचे संगीत शिक्षण तबल्यापासून सुरू करतात. तबल्याची अध्यापनशास्त्र अत्यंत संरचित आहे, आणि वाद्यांमध्ये प्रभुत्व मिळविण्यासाठी विद्यार्थ्यांनी लयबद्ध नमुने आणि रचनांचा एक विशाल श्रेणी शिकला पाहिजे.
तबल्याच्या जगात गुरु-शिष्य परंपरेची किंवा शिक्षक-विद्यार्थी नातेसंबंधाची परंपरा अत्यंत महत्त्वाची आहे. विद्यार्थी अनेक वर्षे गुरू किंवा गुरुसोबत अभ्यास करतात आणि अनेकदा त्यांच्या गुरूंसोबत पारंपारिक गुरुकुल किंवा शाळेत राहतात. गुरू आणि शिष्य यांच्यातील संबंध परस्पर आदर आणि समर्पणावर आधारित आहेत आणि गुरू केवळ संगीताचे ज्ञानच नाही तर आध्यात्मिक आणि नैतिक शिकवणी देण्यासही जबाबदार आहेत.
अलीकडच्या काळात तबला वादनाची परंपरा टिकवून ठेवण्यासाठी आणि संवर्धनासाठी प्रयत्न केले जात आहेत. तरुण तबला वादकांच्या शिक्षण आणि प्रशिक्षणाला पाठिंबा देण्यासाठी आणि वादनाचा समृद्ध सांस्कृतिक वारसा चालू ठेवण्यासाठी अनेक संस्था स्थापन करण्यात आल्या आहेत. भारत सरकारने तबला हा देशाच्या सांस्कृतिक वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणून ओळखला आहे आणि त्याचे संरक्षण आणि संवर्धन करण्यासाठी पावले उचलली आहेत.
एकंदरीत, तबला हे भारतीय संस्कृतीतील एक अत्यंत आदरणीय आणि आदरणीय वाद्य आहे, आणि त्याचा समृद्ध इतिहास आणि परंपरा जगभरातील संगीतकार आणि संगीत प्रेमींना प्रेरणा आणि प्रभाव देत आहे.
भारतातील मूळ:
तबला, ज्याला दयान आणि बायन म्हणूनही ओळखले जाते, ही हाताच्या ड्रमची जोडी आहे जी भारतात उद्भवली आहे. हे वाद्य भारतीय शास्त्रीय संगीताचा अत्यावश्यक भाग आहे, आणि भक्ती संगीत, गझल आणि चित्रपट संगीतासह संगीताच्या इतर अनेक शैलींमध्ये देखील त्याचा वापर केला जातो.
तबला 18 व्या शतकात भारतीय उपखंडात विकसित झाला असे मानले जाते आणि त्याचे नेमके उगम काही प्रमाणात गूढ आहे. काही विद्वानांच्या मते पखवाज आणि ढोलक ही दोन विद्यमान भारतीय तालवाद्ये एकत्र करून तबला विकसित केला गेला. पखावाज हा एक बॅरल-आकाराचा ड्रम आहे जो भारतीय शास्त्रीय संगीतात अनेक शतकांपासून वापरला जात होता, तर ढोलक हा एक लहान ड्रम आहे जो लोकसंगीत आणि इतर शैलींमध्ये वापरला जात होता.
तबल्याच्या विकासाचे श्रेय बहुधा 13व्या शतकात भारतात राहणाऱ्या अमीर खुसरो नावाच्या संगीतकाराला दिले जाते. अनेक नवीन वाद्ये आणि संगीत शैली शोधण्याचे श्रेय खुसरो यांना जाते आणि त्यांनी पखवाज अर्धा कापून आणि दुसरा ड्रम जोडून तबला विकसित केला असे म्हटले जाते. तथापि, या सिद्धांतावर काही संगीत इतिहासकारांनी वादविवाद केला आहे.
त्याच्या मूळ उत्पत्तीकडे दुर्लक्ष करून, तबला भारतीय शास्त्रीय संगीताचा अविभाज्य भाग बनला आहे, आणि शैलीच्या विकासात आणि उत्क्रांतीत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. वादकाच्या मांडीवर ढोल ठेऊन आणि हाताच्या बोटांनी आणि तळव्यावर प्रहार करून हे वाद्य वाजवले जाते.
दयान नावाचा लहान ड्रम लाकडापासून बनलेला असतो आणि त्याला उच्च-पिच आवाज असतो, तर मोठा ड्रम, ज्याला बायन म्हणतात, धातूचा बनलेला असतो आणि त्याचा आवाज कमी असतो.
कालांतराने, तबला वादन अधिकाधिक अत्याधुनिक बनले आहे आणि तबला वादक त्यांच्या सद्गुण आणि कौशल्यासाठी अत्यंत आदरणीय आहेत. तबला रचना अत्यंत क्लिष्ट आणि संरचित असतात, आणि ताल म्हटल्या जाणार्‍या ताल म्हटल्या जाणार्‍या नमुन्यांची मालिका बनलेली असते, जी उच्चारांचा संच वापरून वाजवली जाते, ज्याला बोल म्हणतात.
आज, तबला हे जगातील सर्वात महत्त्वाचे आणि बहुमुखी तालवाद्य वाद्य म्हणून ओळखले जाते आणि संगीताच्या विविध शैलींमध्ये संगीतकार आणि संगीतकारांना प्रेरणा देण्यासाठी त्याचा प्रभाव भारताबाहेरही पसरला आहे.
तबला देखील विकसित झाला आहे ज्यामध्ये प्रदेश आणि संदर्भानुसार विविध प्रकार आणि वादन शैली समाविष्ट आहेत. उदाहरणार्थ, बनारस घराणा शैली, जी उत्तर भारतीय शहर बनारसमध्ये उद्भवली आहे, ती त्याच्या गुंतागुंतीच्या रचना आणि मींडच्या वापरासाठी ओळखली जाते, एक तंत्र ज्यामध्ये नोटची पिच वाकणे समाविष्ट असते. दुसरीकडे, पंजाब घराण्याची शैली, वेगवान, जटिल लय आणि भिन्नता वापरण्यासाठी ओळखली जाते.
तबला देखील अनेकदा पारंपारिक पद्धती आणि साहित्य वापरून कुशल कारागीर बनवतात. ड्रम सामान्यत: लाकडापासून बनवले जातात, जसे की शीशम किंवा रोझवूड, आणि डोके बकरी किंवा म्हशीच्या कातडीपासून बनवले जातात.
तबला बनवण्याच्या प्रक्रियेमध्ये ड्रमच्या कवचाला आकार देणे, डोके जोडणे आणि नंतर वाद्याला इच्छित खेळपट्टीवर ट्यून करणे समाविष्ट आहे. ही एक अत्यंत कुशल आणि विशेष प्रक्रिया आहे आणि अनेक तबला निर्मात्यांना पिढ्यानपिढ्या हस्तकला प्रशिक्षण दिले गेले आहे.
भारतीय शास्त्रीय संगीतातील त्याच्या भूमिकेव्यतिरिक्त, तबल्याने फ्यूजन संगीताच्या विकासामध्ये देखील महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे, जे भारतीय शास्त्रीय संगीताच्या घटकांना जॅझ, रॉक आणि हिप हॉप यांसारख्या इतर शैलींसह एकत्र करते.
झाकीर हुसेन, रविशंकर आणि त्रिलोक गुर्टू यांसारख्या अनेक पाश्चात्य संगीतकारांनी विविध परंपरा आणि संस्कृतींचे मिश्रण करणारे नाविन्यपूर्ण आणि ग्राउंडब्रेकिंग संगीत तयार करण्यासाठी भारतीय शास्त्रीय संगीतकारांसोबत सहकार्य केले आहे.
आज, तबला भारतीय संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा आणि प्रिय भाग आहे, आणि जगातील सर्वात महत्वाचे आणि बहुमुखी तालवाद्यांपैकी एक म्हणून त्याचा वारसा सुरक्षित आहे. या वाद्याने असंख्य संगीतकार आणि संगीतकारांना प्रेरणा दिली आहे आणि त्याचा समृद्ध इतिहास आणि परंपरा जगभरातील संगीतकार आणि संगीत प्रेमींना प्रेरणा आणि प्रभाव देत आहे.
भारतीय शास्त्रीय संगीत आणि फ्यूजन संगीताचा एक आवश्यक भाग असण्याव्यतिरिक्त, तबला संगीताच्या इतर शैलींमध्ये देखील वापरला गेला आहे. उदाहरणार्थ, तबल्याचा उपयोग भजन आणि कव्वाली यांसारख्या भक्ती संगीतामध्ये तसेच भारतातील लोकप्रिय चित्रपट संगीतामध्ये केला गेला आहे, ज्यामुळे हे वाद्य मोठ्या प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवण्यात मदत झाली आहे.
तबला भारताबाहेरील समकालीन संगीतातही वापरला गेला आहे, जसे की इलेक्ट्रॉनिक संगीत आणि जागतिक संगीतामध्ये, जेथे संगीताला एक विशिष्ट चव जोडण्यासाठी वाद्याच्या अद्वितीय आवाजाचा वापर केला जातो. अनेक समकालीन तबला वादकांनी विविध शैली आणि प्रभावांचे मिश्रण करणारे नाविन्यपूर्ण आणि रोमांचक संगीत तयार करण्यासाठी इतर शैली आणि संस्कृतीतील संगीतकारांसोबतही सहयोग केला आहे.
तबला वाजवायला शिकणे ही एक अत्यंत विशिष्ट आणि कठोर प्रक्रिया आहे ज्यासाठी अनेक वर्षांचा सराव आणि समर्पण आवश्यक आहे. पारंपारिकपणे, तबल्याचे विद्यार्थी गुरू किंवा शिक्षकांच्या हाताखाली अभ्यास करतात, जे मौखिक परंपरेद्वारे वादनाचे ज्ञान आणि तंत्रे देतात. आज, अनेक शाळा आणि अकादमी आहेत ज्या तबल्याचे औपचारिक प्रशिक्षण देतात, तसेच ऑनलाइन संसाधने आणि शिकवण्या देतात.
शेवटी, तबला हा भारतीय संस्कृती आणि संगीताचा अविभाज्य भाग आहे आणि त्याचा इतिहास आणि परंपरा भारतीय शास्त्रीय संगीताच्या उत्क्रांतीमध्ये खोलवर गुंफलेली आहे.
वाद्याच्या अष्टपैलुत्वामुळे आणि अद्वितीय आवाजामुळे ते जगभरातील एक प्रिय आणि आदरणीय वाद्य बनले आहे आणि संगीताच्या विविध शैलींमध्ये त्याचा प्रभाव जाणवत आहे. पारंपारिक भारतीय शास्त्रीय संगीत सेटिंग किंवा समकालीन फ्यूजन संदर्भात वाजवले गेले असले तरीही, तबला हे अतुलनीय सौंदर्य आणि जटिलतेचे साधन आहे.
तबला इतिहास
तबल्याचा इतिहास अनेक शतकांपूर्वीचा आहे आणि भारतीय शास्त्रीय संगीताच्या उत्क्रांतीशी तो खोलवर गुंफलेला आहे. या वाद्याची उत्पत्ती प्राचीन भारतीय तालवाद्य वाद्य पखावाज मधून शोधली जाऊ शकते, जी शास्त्रीय आणि भक्ती संगीत दोन्हीमध्ये वापरली जात असे.
आज आपल्याला माहीत असलेला तबला 18 व्या शतकात भारतात मुघल काळात आकार घेऊ लागला. मुघल, जे तुर्को-मंगोल वंशाचे होते, त्यांनी त्यांच्या मातृभूमीतून एक मजबूत संगीत परंपरा आणली, ज्यामध्ये ढोलक आणि नक्कारासारख्या विविध तालवाद्यांचा समावेश होता. भारतीय संगीतकारांनी ड्रमचे वेगवेगळे आकार आणि ट्यूनिंगचे प्रयोग करायला सुरुवात केल्याने या वाद्यांमधून तबला विकसित झाला असे मानले जाते.
तबल्याच्या सुरुवातीच्या आवृत्त्यांमध्ये लहान, हाताने पकडलेल्या ड्रमच्या जोडीचा समावेश होता जो वेगवेगळ्या खेळपट्ट्यांवर ट्यून केलेला होता. हे ड्रम सुरुवातीला प्रामुख्याने गायन संगीताच्या साथीसाठी वापरले जात होते, परंतु कालांतराने ते भारतीय शास्त्रीय संगीताचा एक आवश्यक भाग बनले, विशेषत: एकल प्रदर्शनात.
तबल्याच्या इतिहासातील सर्वात लक्षणीय घडामोडींपैकी एक म्हणजे बोल किंवा अक्षरांचा परिचय, ज्याचा उपयोग ड्रमवर वाजवल्या जाणाऱ्या विविध स्ट्रोक आणि आवाजांचे वर्णन करण्यासाठी केला जातो. भारतीय शास्त्रीय संगीताचे वैशिष्ट्य असलेल्या गुंतागुंतीच्या तालबद्ध नमुन्यांची आणि रचनांसाठी बोल एक फ्रेमवर्क प्रदान करतात.
कालांतराने, तबला विकसित झाला ज्यामुळे स्ट्रोक आणि तंत्रांची विस्तृत श्रेणी, तसेच विविध ट्यूनिंग सिस्टम आणि वादन शैली समाविष्ट झाली. भारतीय शास्त्रीय संगीतातही हे वाद्य अधिक ठळक झाले, अनेक महान तबला वादक संगीताच्या जगात घराघरात नाव आणि प्रतिष्ठित व्यक्ती बनले.
आज, तबला सतत विकसित होत आहे आणि नवीन नवीन शैली आणि तंत्रे विकसित होत आहेत. तथापि, वाद्याचा समृद्ध इतिहास आणि परंपरा त्याच्या ओळखीचा एक आवश्यक भाग आहे आणि जगातील सर्वात महत्त्वाच्या तालवाद्यांपैकी एक म्हणून त्याचा वारसा सुरक्षित आहे.
सर्वात प्रसिद्ध सुरुवातीच्या तबला वादकांपैकी एक म्हणजे अमीर खुसरो, 13व्या शतकातील कवी आणि संगीतकार ज्यांना भारतीय शास्त्रीय संगीताच्या ख्याल शैलीचा शोध लावण्याचे श्रेय दिले जाते. तराना तयार करण्याचे श्रेय देखील खुसरोला जाते, ही रचना एक प्रकारची आहे जी भावना आणि ताल व्यक्त करण्यासाठी निरर्थक अक्षरे वापरते, ज्याला अनेकदा तबल्याची साथ असते.
20 व्या शतकात, उस्ताद अहमद जान थिरकवा, उस्ताद अमीर हुसैन खान आणि उस्ताद अल्ला रखा यांच्यासह अनेक प्रभावशाली तबला वादक उदयास आले. उस्ताद झाकीर हुसेन हे कदाचित सर्वात प्रसिद्ध होते, ज्यांनी तबला जगभरातील व्यापक श्रोत्यांपर्यंत पोहोचवण्यास मदत केली आहे, ज्यांनी विविध शैली आणि संस्कृतींमधील संगीतकारांसोबत सहकार्य केले आहे.
भारतीय शास्त्रीय संगीतात त्याच्या वापराव्यतिरिक्त, तबला संगीताच्या इतर शैलींमध्ये देखील वापरला गेला आहे, जसे की भक्ती संगीत, लोकसंगीत आणि भारतातील लोकप्रिय चित्रपट संगीत. इलेक्ट्रॉनिक संगीत आणि जागतिक संगीत यांसारख्या भारताबाहेरील समकालीन संगीतातही हे वाद्य वापरले गेले आहे.
आज, तबला भारतीय शास्त्रीय संगीताचा एक आवश्यक भाग आहे आणि जगभरात एक अत्यंत आदरणीय आणि आदरणीय वाद्य आहे. त्याच्या जटिल लय आणि अद्वितीय आवाजाने संगीतकारांच्या पिढ्यांना प्रेरणा दिली आहे आणि त्याचा समृद्ध इतिहास आणि परंपरा आजच्या संगीताला प्रेरणा आणि माहिती देत आहे.
तबला हे एक अत्यंत अष्टपैलू वाद्य
तबला हा भारतीय शास्त्रीय संगीतात वापरल्या जाणार्‍या लहान, हाताने पकडलेल्या ड्रमची जोडी आहे. दोन ड्रम्सना दयान आणि बायन म्हणतात. दयान, जो दोन ढोलांपैकी लहान आहे, लाकडाचा बनलेला आहे आणि प्रबळ हाताने वाजविला जातो. यात एक अरुंद मान आणि रुंद, भडकलेले ड्रम हेड असते जे सामान्यत: बकरी किंवा गायीच्या कातडीपासून बनवले जाते.
बायन, जे दोन ड्रमपैकी मोठे आहे, ते धातूचे बनलेले आहे आणि नॉन-प्रबळ हाताने वाजवले जाते. त्याचे एक खोल, गोलाकार ड्रम हेड आहे जे बकरी किंवा गायीच्या कातडीपासून बनलेले आहे. स्ट्रॅप्स आणि ट्यूनिंग ब्लॉक्सच्या प्रणालीचा वापर करून बायनला विशिष्ट खेळपट्टीवर ट्यून केले जाते जे टोनची श्रेणी तयार करण्यासाठी समायोजित केले जाऊ शकते.
दयान आणि बायन एकत्रितपणे मोठ्या प्रमाणात ध्वनी आणि ताल तयार करतात ज्याचा वापर भारतीय शास्त्रीय संगीतातील स्वर संगीत आणि वाद्य एकल सोबत करण्यासाठी केला जातो. तबला हा स्ट्रोक आणि तंत्रांच्या मालिकेचा वापर करून वाजविला जातो जो बोल्स नावाच्या उच्चारांच्या प्रणालीनुसार आयोजित केला जातो. हे बोल भारतीय शास्त्रीय संगीताचे वैशिष्ट्य असलेल्या जटिल ताल आणि रचनांसाठी एक फ्रेमवर्क प्रदान करतात.
तबला हे विविध शैली आणि शैलींमध्ये वाजवता येते. हे नाजूक आणि सूक्ष्म ते मोठ्याने आणि स्फोटक अशा विविध प्रकारच्या आवाजांची निर्मिती करण्यास सक्षम आहे. हे एक अत्यंत अभिव्यक्त साधन देखील आहे जे भावना आणि मूड्सची विस्तृत श्रेणी व्यक्त करण्यास सक्षम आहे.
तबला वाजवायला शिकणे ही एक अत्यंत विशिष्ट आणि कठोर प्रक्रिया आहे ज्यासाठी अनेक वर्षांचा सराव आणि समर्पण आवश्यक आहे. पारंपारिकपणे, तबल्याचे विद्यार्थी गुरू किंवा शिक्षकांच्या हाताखाली अभ्यास करतात, जे मौखिक परंपरेद्वारे वादनाचे ज्ञान आणि तंत्रे देतात. आज, अनेक शाळा आणि अकादमी आहेत ज्या तबल्याचे औपचारिक प्रशिक्षण देतात, तसेच ऑनलाइन संसाधने आणि शिकवण्या देतात.
पारंपारिक लाकडी दयान आणि मेटल बायन व्यतिरिक्त, भारतातील विविध प्रदेशांमध्ये आणि संगीताच्या विविध शैलींमध्ये वापरल्या जाणार्‍या तबला ड्रमचे विविध प्रकार देखील आहेत. यापैकी काहींचा समावेश आहे:
दुग्गी: उत्तर भारतातील पंजाबी लोकसंगीतामध्ये वापरल्या जाणार्‍या बायनची ही एक लहान, उच्च-पिच आवृत्ती आहे.
खोल : बंगालच्या शास्त्रीय संगीतात वापरल्या जाणार्‍या तबल्याप्रमाणेच हा दोन डोक्यांचा ढोल आहे.
चंदा: हे एक प्रकारचे तालवाद्य आहे ज्यामध्ये लहान, हातातील झांजांचा संच असतो ज्याचा वापर अनेकदा तबल्यासोबत केला जातो.
नक्कारा: हा एक प्रकारचा मोठा, दोन डोके असलेला ड्रम आहे जो भारतीय शास्त्रीय संगीतात तसेच मध्य पूर्व आणि मध्य आशियातील इतर संगीत परंपरांमध्ये वापरला जातो.
ढोलाच्या विविध प्रकारांव्यतिरिक्त, तबला वादनामध्ये वापरल्या जाणार्‍या विविध उपकरणे आणि साधने देखील आहेत. यामध्ये ट्यूनिंग ब्लॉक्स, स्ट्रॅप्स आणि कुशन यांचा समावेश आहे जे ड्रमची पिच आणि टोन समायोजित करण्यासाठी वापरले जातात, तसेच विविध प्रकारचे विशेष हॅमर आणि स्टिक्स यांचा समावेश आहे ज्याचा वापर वाद्याच्या विविध स्ट्रोक आणि आवाज तयार करण्यासाठी केला जातो.
एकंदरीत, तबला हे एक अत्यंत विशिष्ट आणि क्लिष्ट वाद्य आहे ज्याला ताल आणि राग या दोहोंचे सखोल ज्ञान आवश्यक आहे. त्याच्या अद्वितीय ध्वनी आणि अभिव्यक्त क्षमतेमुळे ते भारतीय शास्त्रीय संगीताचा एक महत्त्वाचा भाग आणि भारताच्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशाचे प्रतीक बनले आहे.
तबला वादनामध्ये हाताच्या हालचाली आणि तंत्रांची एक जटिल प्रणाली असते, ज्याला कायद, रेला, चक्रदार, तुकडा आणि पारण म्हणतात. हे अक्षरांचे संच आहेत जे वेगवेगळ्या प्रकारचे स्ट्रोक दर्शवतात आणि जटिल लय आणि नमुने तयार करण्यासाठी वापरले जातात.
तबला वाजवण्याची सर्वात सामान्य पद्धत म्हणजे वादकाच्या समोर ठेवलेल्या ड्रमसह जमिनीवर आडवा पाय घेऊन बसणे. दयान उजव्या बाजूला आणि बायन डावीकडे ठेवलेले आहे. खेळाडू दयान खेळण्यासाठी प्रबळ हात आणि बायन खेळण्यासाठी नॉन-प्रबळ हात वापरतो.
वादक हाताच्या बोटांनी आणि तळहातावर ड्रमच्या डोक्यावर प्रहार करून, वेगवेगळे आवाज आणि प्रभाव निर्माण करण्यासाठी विविध प्रकारचे स्ट्रोक वापरून ध्वनी निर्माण करतो. ड्रमचे डोके जागी ठेवणारे पट्टे घट्ट करून किंवा सैल करून देखील खेळाडू ड्रमच्या खेळपट्टीवर नियंत्रण ठेवू शकतो.
गायन संगीत आणि वाद्य सोलोच्या साथीने वाजवण्याव्यतिरिक्त, तबला वादक एकल रचना देखील करू शकतात, ज्याला तबला सोलो किंवा तबला वादन म्हणतात. या रचनांमध्ये विशेषत: विशिष्ट लय किंवा थीमवर सुधारणे आणि भिन्नतेची मालिका समाविष्ट असते आणि ते कलाकाराची कलागुण कौशल्ये प्रदर्शित करू शकतात.
आज, तबला भारतीय शास्त्रीय संगीताचा एक महत्त्वाचा भाग आहे आणि भक्ती संगीत, लोकसंगीत आणि चित्रपट संगीतासह इतर संगीत शैलींच्या विस्तृत श्रेणीमध्ये देखील त्याचा वापर केला जातो. या वाद्याने जगभरात लोकप्रियता देखील मिळवली आहे आणि आता विविध सांस्कृतिक पार्श्वभूमी आणि परंपरांच्या संगीतकारांद्वारे वाजवले जाते.
लाइव्ह परफॉर्मन्समध्ये त्याच्या वापराव्यतिरिक्त, तबला एकल वाद्य म्हणून आणि इतर संगीत शैलींच्या साथीने असंख्य रेकॉर्डिंगमध्ये देखील वैशिष्ट्यीकृत केला गेला आहे. काही प्रसिद्ध तबला वादक ज्यांनी वादनाच्या लोकप्रियतेमध्ये योगदान दिले आहे त्यात झाकीर हुसेन, अल्ला रखा आणि उस्ताद झाकीर हुसेन यांचा समावेश आहे.
तबल्याचा प्रभाव संगीत क्षेत्राच्या पलीकडेही वाढला आहे आणि तो असंख्य शैक्षणिक अभ्यास आणि प्रकाशनांचा विषय आहे. विद्वानांनी वाद्याचा इतिहास, भारतीय शास्त्रीय संगीतातील त्याची भूमिका आणि व्यापक सामाजिक-राजकीय आणि धार्मिक संदर्भांच्या संदर्भात त्याचे सांस्कृतिक महत्त्व शोधले आहे.
अलिकडच्या वर्षांत, तबला देखील समकालीन संगीत शैलींमध्ये वाढत्या प्रमाणात समाकलित झाला आहे, आणि संगीत सहयोग आणि फ्यूजनच्या विस्तृत श्रेणीमध्ये वापरला गेला आहे. जगभरातील संगीतकारांनी तबला त्यांच्या रचनांमध्ये समाविष्ट केला आहे, नवीन नवीन ध्वनी तयार केले आहेत आणि संगीताद्वारे सांस्कृतिक विभाजने पूर्ण केली आहेत.
एकंदरीत, तबला हे भारतीय शास्त्रीय संगीतातील सर्वात प्रिय आणि प्रतिष्ठित वाद्यांपैकी एक राहिले आहे आणि त्याचा प्रभाव संपूर्ण संगीत जगामध्ये आणि त्यापलीकडेही कायम आहे.
तबल्यात अद्वितीय काय आहे?
तबला हे अनेक कारणांसाठी एक अद्वितीय आणि विशिष्ट वाद्य आहे:
दोन ड्रम: एकच ड्रम किंवा पृष्ठभाग असलेल्या अनेक तालवाद्यांच्या विपरीत, तबला वेगवेगळ्या आकाराच्या दोन ड्रमपासून बनलेला असतो, लहान ड्रमला दयान आणि मोठ्या ड्रमला बायन म्हणतात. दयान आणि बायन शेजारी शेजारी ठेवलेले आहेत, उजवीकडे दयान आणि डावीकडे बायन आहेत.
ट्यूनिंग: तबल्यातील सर्वात वैशिष्ट्यपूर्ण पैलूंपैकी एक म्हणजे त्याची ट्यूनिंग करण्याची क्षमता. ड्रमचे डोके प्राण्यांच्या त्वचेपासून बनविलेले असतात आणि पट्ट्यांसह घट्ट किंवा सैल केले जातात, ज्यामुळे खेळाडू ड्रमची खेळपट्टी समायोजित करू शकतो. हे तबला एक अत्यंत बहुमुखी वाद्य बनवते जे विविध संगीत संदर्भ आणि शैलींमध्ये वाजवले जाऊ शकते.
तंत्र: तबला वादनामध्ये हाताची हालचाल आणि तंत्रांची जटिल प्रणाली असते, ज्याला कायद, रेला, चक्रदार, तुकडा आणि पारण म्हणतात. हे अक्षरांचे संच आहेत जे वेगवेगळ्या प्रकारचे स्ट्रोक दर्शवतात आणि जटिल लय आणि नमुने तयार करण्यासाठी वापरले जातात.
एकल वाद्य: तबला हे अनेकदा एकल वाद्य म्हणून वाजवले जाते, आणि त्याचा उपयोग कलाकाराच्या कलागुणांचे प्रदर्शन करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. तबला वादन म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या तबला एकल रचनांमध्ये सामान्यत: विशिष्ट ताल किंवा थीमवर अनेक सुधारणा आणि भिन्नता समाविष्ट असतात.
साथी: तबला हे देखील एक लोकप्रिय साथीदार वाद्य आहे, विशेषत: भारतीय शास्त्रीय संगीतामध्ये, जिथे ते सहसा गायन संगीत आणि वाद्य एकल सोबत वापरले जाते. तबला वादक मुख्य कलाकाराशी जवळून काम करतो, त्यांच्या संकेतांना प्रतिसाद देतो आणि संगीताला लयबद्ध पाया प्रदान करतो.
एकंदरीत, तबल्याच्या अद्वितीय वैशिष्ट्यांमुळे आणि क्षमतांमुळे ते भारतीय शास्त्रीय संगीत आणि त्याहूनही पुढे एक प्रिय आणि प्रतिष्ठित वाद्य बनले आहे.
प्रथम तबला कोणी वाजवला?
तबल्याचा नेमका उगम अनिश्चित आहे, आणि प्रथम तबला कोणी वाजवला हे स्पष्ट नाही. स्थानिक भारतीय तालवाद्य परंपरा, तसेच पर्शियन आणि मध्य आशियाई संगीत शैलींच्या प्रभावासह सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक प्रभावांच्या संयोगातून हे वाद्य कालांतराने विकसित होण्याची शक्यता आहे.
तथापि, हे ज्ञात आहे की तबला हा शतकानुशतके भारतीय शास्त्रीय संगीताचा अविभाज्य भाग आहे आणि अनेक दिग्गज संगीतकारांनी तो अनेक वर्षांपासून वाजवला आहे. काही प्रसिद्ध तबला वादकांमध्ये उस्ताद अल्ला रखा, पंडित किशन महाराज आणि झाकीर हुसेन यांचा समावेश आहे.
हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की तबला सामान्यत: एकल वाद्य म्हणून वाजवला जात नाही, परंतु सामान्यतः इतर वाद्ये आणि स्वर संगीताच्या साथीला म्हणून वापरला जातो. तसं, तबल्याचा विकास आणि उत्क्रांती भारतीय शास्त्रीय संगीताच्या व्यापक उत्क्रांतीशी जवळून जोडलेली आहे.
प्रसिद्ध तबला वादक कोण आहे?
संपूर्ण इतिहासात अनेक प्रसिद्ध तबला वादक आहेत, परंतु काही सर्वात प्रसिद्ध आणि प्रभावशाली आहेत:
उस्ताद झाकीर हुसेन - झाकीर हुसेन हे जगप्रसिद्ध तबला वादक आहेत ज्यांनी विविध शैली आणि संस्कृतीतील संगीतकारांच्या विस्तृत श्रेणीशी सहयोग केला आहे. ते भारतातील सर्वोच्च नागरी सन्मानांपैकी दोन पद्मश्री आणि पद्मभूषण पुरस्कारांसह असंख्य पुरस्कार आणि सन्मानांचे प्राप्तकर्ता आहेत.
उस्ताद अल्ला राखा - अल्ला राख हे एक दिग्गज तबला वादक होते ज्यांना रविशंकर आणि इतर संगीतकारांसोबत त्यांच्या सहकार्याने पाश्चिमात्य देशांत वाद्य लोकप्रिय करण्यात मदत करण्याचे श्रेय जाते. झाकीर हुसेन यांचे ते वडील आहेत.
पंडित किशन महाराज - किशन महाराज हे अत्यंत प्रतिष्ठित आणि प्रभावशाली तबला वादक होते जे त्यांच्या सद्गुण कौशल्य आणि गुंतागुंतीच्या तालबद्ध पद्धतींसाठी ओळखले जात होते. ते संगीत नाटक अकादमी पुरस्काराचे प्राप्तकर्ता होते, भारतीय शास्त्रीय संगीतातील सर्वोच्च सन्मानांपैकी एक.
पंडित अनिंदो चटर्जी - अनिंदो चॅटर्जी हे एक प्रसिद्ध तबलावादक आहेत जे त्यांच्या तांत्रिक प्रभुत्वासाठी आणि वाद्याच्या नाविन्यपूर्ण दृष्टिकोनासाठी ओळखले जातात. त्यांनी भारतीय शास्त्रीय संगीतातील अनेक शीर्ष संगीतकारांसोबत तसेच इतर शैलीतील संगीतकारांसोबत सहयोग केले आहे.
संपूर्ण इतिहासात अनेक प्रतिभावान आणि प्रभावशाली तबला वादकांची ही काही उदाहरणे आहेत. तबल्याला समृद्ध आणि दर्जेदार परंपरा आहे, आणि भारतीय शास्त्रीय संगीत आणि जगभरातील संगीताच्या इतर शैलींचा तो एक महत्त्वाचा भाग आहे.
तबल्याच्या शाईच्या बाजूस काय म्हणतात?
तबल्याच्या शाईच्या बाजूस "पुडी" किंवा "पुरी" म्हणतात. बोटांनी वाजवल्या जाणार्‍या ड्रमची ही बाजू आहे वेगवेगळे आवाज आणि ताल तयार करण्यासाठी. पुडी पीठ, लोखंडी फिलिंग आणि पाण्याच्या मिश्रणाने बनविली जाते, जी ड्रमच्या डोक्याच्या मध्यभागी वर्तुळाकार पॅटर्नमध्ये लावली जाते.
पुडीवरील वेगवेगळ्या स्ट्रोक आणि आवाजांची स्थिती चिन्हांकित करण्यासाठी वापरली जाणारी काळी शाई पारंपारिकपणे काजळी आणि डिंक यांच्या मिश्रणापासून बनविली जाते. हे संगीतकाराला भारतीय शास्त्रीय संगीताचे जटिल नमुने आणि ताल लक्षात ठेवण्यास आणि पुनरुत्पादित करण्यास मदत करते.
तबल्याची दुसरी बाजू, जी साधी सोडली जाते आणि शाई न लावलेली असते, तिला "बाजा" किंवा "बाया" म्हणतात. ही बाजू सखोल, प्रतिध्वनी निर्माण करते आणि पुडीच्या उच्च-पिच आवाजांना पूरक अशी बास लय तयार करण्यासाठी हाताच्या टाच आणि मनगटाने वाजवली जाते. तबल्याच्या दोन्ही बाजू मिळून ध्वनीची समृद्ध आणि जटिल टेपेस्ट्री तयार करतात जी भारतीय शास्त्रीय संगीताचा अविभाज्य भाग आहे. मित्रांनो तुम्‍हाला हा लेख कसा वाटला हे तुम्‍ही कमेंट करून सांगु शकता . धन्‍यवाद .